Ahsen Okyar Söylenmek yerine söylemek lazım…

Kayseri Gevher Nesibe Şifahanesinde -19

       23 Eylül 2012 Pazar /Restorasyon çalışması devam ettiği için Selçuklu Gevher Nesibe Tıp Mektebinin sade halini gezebildik…

GEVHER NESİBE

Kayseri, 13. yüzyılda kervanyollarının kesiştiği önemli bir merkezdir. Ayrıca şehir, bu yüzyıldan sonra "Makarr-ı Ulema (Alimler Şehri)" olarak da anılmaktadır.

Önemli bir bilim ve sanat merkezi olan Kayseri'de Selçuklu döneminde 15 kadar medresenin olduğu belirtilmektedir. Bu medreseler arasında Tıp Medresesi ve Şifahane olarak yapılan Çifte Medrese Anadolu'daki ilk tıp merkezi olarak bilinmektedir. Çifte Medrese 1205-1206 yıllarında Selçuklu hükümdarı II. Kılıçarslan'ın kızı Gevher Nesibe Sultan adına kardeşi l. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından yaptırılmıştır.

Medrese, Gevher Nesibe Şifahiyesi Kayseri Daruşşifası, Şifa-hatun Medresesi, Kayseri Maristanı, Darüş-şifa Medresesi, Çifte Medrese, Çifteler, Gıyasiye, Kayseri Tıbbiyesi gibi türlü adlarla anılmaktadır.

Çifte Medresenin efsanesi şöyle anlatılmaktadır; Gevher Nesibe Sultan saray başsipahisine gönül vermiştir. Evlenmelerine Gevher Nesibe Sultan'ın ağabeyi hükümdar l. Gıyaseddin Keyhüsrev karşı çıkmıştır. Başsipahiyi bir savaşa göndermiş ve başsipahi orada şehit olmuştur.

Bu olay sonrasında Gevher Nesibe Sultan üzüntüsünden hasta olmuş ve vereme yakalanmıştır. Kızkardeşinin durumunu öğrenen l. Gıyaseddin Keyhüsrev onu ölüm döşeğinde ziyaret eder.

Revaklar ve Türbe

Son dileğini sorarak, özür diler. Gevher Nesibe Hatun Gıyaseddin Keyhüsrev'den "Ben devasız bir derde düştüm, kurtulmama imkan yok, hiç bir hekim derdime çare bulamadı, ben artık ahiret yokuşuyum, eğer dilersen benim mal varlığımla benim adıma bir şifahane (hastane) yaptır! Bu şifahanede bir yandan dertlilere şifa verilirken, bir yandan da çaresi olmayan dertlere çare aransın. Bu şifahane ünlü hekim ve cerrah yetiştirsin. Burada kimseden bir kuruş para alınmasın. Burası benim adıma bir vakıf olsun" diye buyurmuştur

l. Gıyaseddin Keyhüsrev kızkardeşinin hastalığına kendisinin neden olmasından büyük üzüntü duyar. Onun son isteğini yerine getirir ve 1204'de şifahanenin yapımını başlatır. Şifahane iki yılda tamamlanarak, 1206'da hizmete açılır.

Daha sonra şifahanenin doğusuna Gevher Nesibe Sultan'ın ikinci kardeşi Izzeddin Keykavus tarafından 1210-1214 yılları arasında tıphane (Tıp Medresesi) yapılmıştır. Bu çift yapının 1890 yılına kadar amacına uygun bir biçimde kullanıldığı bazı kaynaklarca belirtilmiştir.

Adından da anlaşılacağı gibi yapı, 2800 m2 alanı kaplayan iki bölümden oluşur. Her iki bina açık avluları ile tipik Selçuklu plan şemasına sahiptir. Yapılardan birinin avlusu diğerinden büyüktür. Batı bölümde şifahane, doğuda tıp medresesi yer alır.

Şifahanedeki Büyük Eyvan

Anadolu'da Selçuklu döneminde tıp eğitiminin darüşşifalarda bir tür usta çırak ilişkisi içerisinde sürdürüldüğü bilinmektedir.

Şifahiye'de Gevher Nesibe Sultan'ın vasiyeti üzerine tedavi gören hastalardan ücret alınmamaktadır. Gevher nesibe Şifahiyesi ve Medresesinde Selçuklu hükümdarı Alaaddin Keykubat'ın sağlık nazırı Ekmeleddin hocalık yapmıştır. Ünlü Türk hekimlerinden Ebubekir, Gazanferi, Ali Şinasi, Ebu Salim Ibni Kübra, Yakubi, Sucauddin Ali Bin Ebu Tahir, Seyit Samet Gevher Nesibe Medresesinde yetişmişler ve hocalık payesine erişmişlerdir.

Gevher Nesibe Şifahiyesi Türklerin yaptırdığı onbirinci büyük hastanedir. Anadolu'da ise beşincidir.

Aynı zamanda içerisinde tıp tahsili yapılanların ilkidir. Gevher Nesibe Tıp Sitesi yapısı ve tıp eğitim açısından dünyadaki ilk tıp merkezi olarak bilinmektedir.

Gevher Nesibe Medresesinde hekim, cerrah, kehlal (göz mütehassısı), akıl hastanesi ve ruh hastalıkları koğuşları, yardımcı asistanları bulunmaktadır. Bunların yanısıra medresede eczane kısmı da bulunmaktadır. Gevher Nesibe Şifahiyesi günümüzde Erciyes Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsüne tahsis edilmiş ve 14 Mart 1982'de Tıp Tarihi Müzesi olarak düzenlenerek hizmete açılmıştır.

Şifahanedeki Küçük Eyvan

Bir diğer deyimle biri sağlık, diğeri eğitim tesisidir. Gerek şifahane, gerekse medrese bölümü açık bir avlu etrafında bulunan dört eyvandan oluşur. Şifahane ile Medrese arasında beşik tonozlu, dar bir geçit vardır. Şifahane bölümünün batısında uzun bir koridor ve bu koridorda 4-5 m2'lik odalar bulunur. Odaların tonozlarının bir çoğunda ışık ve havalandırma için oluşturulmuş açıklıklar görülür. Bu koridor bimarhane (akıl hastanesi) olarak kullanıldığı bilinir. Çifte medresenin kış aylarında künklerle merkezi bir sistemden getirilen sıcak su buharı ile ısıtıldığı düşünülmektedir.

Medrese bölümünün kuzeydoğu bölümünde Gevher Nesibe Sultan'a ait bir türbe vardır. Sekizgen, prizmatik külahlı türbenin kapıları avluya açılmakta, alt ve üst katlarda mezar mahsenleri bulunmaktadır.

Çifte Medresenin şifahane bölümünün taş kapısı üzerinde bir kitabe bulunmaktadır. Kitabede II. Kılıçarslan'ın kızı ve I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in kardeşi Gevher Nesibe Sultan'ın vasiyeti üzerine inşa edildiği belirtilmektedir. Kitabenin hemen altında taştan işlenmiş kemer ve etrafında karşılıklı Selçuklu motifleri bulunmaktadır. Bunlardan birisi daire üzerine birbirine sarılmış iki yılanı andırmaktadır, iki yılanın arasında ise Selçuklu madalyonu bulunur.

MÜZEDE SERGiLENEN BÖLÜMLER

- Tıbbı-ı Nebevi

- Gevher Nesibe Eyvanı

- Atatürk ve Askeri Hekimleri

- Gevher Nesibe Sultan Mescidi ve Sandukası

- Kışlık Dersane

- Ibn-i Sina Eyvanı

- Yazlık Dersane

- Kütüphane

- Selçuklu Kıyafetleri

- Eski Türk Hekimleri

- Sertababet

- Eczane

- Adli Tıp Tarihi

- Dişçilik Tarihi

- Hasta Odası

- Hemşirelik tarihi

- Gevher Nesibe Tıp Tarihi Hekimleri

- Kayseri ve Civarı Şifalı Sular

- Son Asır Türk Hekimleri

- Eczacılık Tarihi ve Haç Hazırlama

- Akşam Nakahat Eyvanı

- Hasta Muayene Yeri

- Ameliyathane ve Cerrahi Aletler

- Türk Tıbbında Gelişim

- Tıp tarihi Araştırma Enstitüsü

- Sabah Nekahat Eyvanı

- Akıl Hastanesi Ruh Hastalıkları Psikiyatri

- Koğuşları

BİBLİYOGRAFYA
Aptullah KURAN, Anadolu Medreseleri, l, Ankara 1969. Hüseyin SİPAHİOGLU, "11-13 Mart 1982 tarihinde Kayseri

Üniversitesi Gevher Nesibe Bilim Haftası ve Tıp Günleri Kongresi Açılış Konuşması" Kayseri Üniversitesi Gevher Nesibe Bilim Haftası ve Tıp Günleri, Kayseri 1982, 1-33.

Gönül CANTAY, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Ankara 1992.

Ahmet Hulusi KÖKER, Selçuklu Gevher Nesibe Tıp Mektebi (1206). E. Ü. G. N. T. T. Enst. Yayın No: 10, 1991 -Kayseri.

Ahmet Hulusi KÖKER, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 14, Gev. Nes. Darüşşifası ve Tıp Medresesi, Sahife 39-42.1996-istanbul.