Birecik’te Kelaynak Kuşları -17

13Haz/130

Birecik’te Kelaynak Kuşları -17

27 Nisan 2013 Cumartesi /Birecik Fırat Nehri kenarındaki Kelaynak Üretim İstasyonunu gezdik ve İstasyon karşısındaki Birecik Kaymakamlığı Turizm Bilgi Edinme ve Hediyelik Eşya Satış Merkezi bahçesinde soluklandık.

Yunus Hoca ağaçların altında serinlerken birtaraftanda elindeki bilgisayar(sanki oyuncak gibi) ile çektiği görüntüleri paylaşmaya devam ediyordu. Heyecanla “benim 4 sene önceki askerlik arkadaşlarım Birecik Köprüsünde balık tutuyormuş, 10 dakikaya kadar da yanımızda olacaklar” dedi.

Çaylarımız bitmek üzere iken 2 genç eğitimci geldi. Bizde tanıştık. Yunus Hocanın Birecik versiyonları ile fotoğraf çektirip hızla Urfa’ya dönmek üzere hareket ettik.

KELAYNAK KUŞLARI (Geronticus eremita)

GENELBİLGİ
Efsaneye göre Nuh Peygamberin bereket sembolü olarak Tufanda gemisine aldığı Kelaynaklar Türkiye’den Kuzey Afrika’ya, Arap Yarımadası’ndan Fas’a kadar geniş bir alanda yaşamakta idi.

Üremek için geldikleri Birecik’te gökyüzünün bu kuşlarla kaplandığı bilinir. Yok olma tehlikesindeki bu türümüzü yaşatma çalışmaları devam etmektedir.

Göçmen bir kuş olan Kelaynaklar Üreme Dönemleri olan Şubat-Temmuz (6 ay) aylarını Birecik’te, Kış Dönemini de Ağustos-Ocak (6 ay) aylarını Eritre, Etiyopya, Yemen ve Suudi Arabistan’da geçirirler.

Ortalama ömürleri 25-30 yıl olan Kelaynaklar 3-4 yaşlarında erginleşir, 1.0-1.5 kg. ağırlığa ulaşır ve Kertenkele, Küçük memeliler, Çekirge, Akrep, Örümcek, Danaburnu ve benzeri canlılarla beslenir.

Yılda bir defa ve 1–3 yumurta yapar kuluçka süreleri 4 hafta kadardır. Erkek ve dişilerin belirgin özellikleri bulunmamakta ve aynı davranışları göstermektedirler.

DÜNYADAKİ DAĞILIM
Birecik’te 112 adet, Fas’ta iki koloni halinde 450 adet ve Avrupa ile Amerika’daki hayvanat bahçelerinde Fas orijinli 2000 adet Kelaynak kuşu bulunmaktadır. Fas orijinli Kelaynaklar yerleşik olup sadece Birecik Kelaynakları GÖÇMEN KUŞ özelliğine sahiptirler. 2002 yılından itibaren ise Suriye’de kelaynak görülmüştür.

YOKOLUŞ NEDENLERİ
1-Doğal yaşam alanlarının (HABİTAT), tarımda mekanizasyon ve yerleşim yerlerinin genişlemesi sonucu daralması.
2-Tarımda ilaç kullanımı sonucu beslendiği türlerin azalması ve zehirlenme.

KELAYNAK ÜRETME İSTASYONU
İstasyon; Dünyada yok olma sürecine girmiş ve sadece Birecik’te varlıklarını sürdüren Göçmen Kelaynak kuşlarının tamamen yok olmaması amacıyla bir kısmının GÖÇ öncesi kafeslere alınması ve göçe gidenleri dönüşüyle birlikte tekrar doğaya bırakılarak yarı vahşi olarak varlıklarını sürdürmeleri amacıyla Orman Genel Müdürlüğü tarafından 1977 yılında kurulmuştur.

1990 yılına kadar yılına kadar göçe giden Kelaynakların dönüşleri devam etmiş ve en son bu yıl bir kuş dönmüştür.

1997 yılına kadar kafeslere alınan Kelaynakların bir kısmının göçe bırakılmasına devam edilmiş ve en son bu yıl 25 adet kuş bırakılmıştır. Ancak dönüş olmayınca bırakılmaya 1998 yılından itibaren son verilmiştir.

2010 yılı Kasım ayı itibariyle İstasyondaki kafeslerde 112 adet Kelaynak bulunmaktadır. Ziyaret ettiğimiz gün itibariyle bu sayı 152’dir.

Suriye’deki koloniye destek olmak amacıyla 15 Haziran 2010 tarihinde 2 adet üreyen çift ve 2 adet yavru olmak üzere toplam 6 adet Kelaynak kuşu Suriye Arap Cumhuriyeti yetkililerine teslim edilmiştir.

İstasyondaki kuşların beslenmesi:

İstasyonda kuşlar; çekilmiş kırmızı et, tuzsuz peynir, haşlanmış yumurta, civciv yemi ve rendelenmiş havuç ile beslenmektedir.

NEDEN BİRECİK? Kelaynakların (Geronticus eremita’ların) üreme için, çok değil, daha elli küsur yıl önce Birecik’in “Kayalar altı”nı seçmesi boşuna değildir.

Bu seçimde Aşağı Fırat Havzasının, Güneydoğu platolarına göre ılımlı ikliminin, tarlalardaki haşaratın bu kuşların besinleri oluşunun, ilçenin jeolojik yapısına dahil kayaların alkalik, yani ak ve yumuşak olduğundan dolayı kolay işlenir olmasının, en mühimi de halkın, “Allah’ın bir bereket müjdesi” olduğu bilinci ve inancıyla bu kuşlara ve yumurtalarına zarar vermemesi önemli olmuştur.

Şimdiki deyimiyle “Sevgililer Günü” olan 14 Şubat tarihinde, Kelaynakların Birecik’e göç etmesi dikkat çekicidir.

Daha 50 yıl öncesine kadar üremek için geldikleri Birecik’te gökyüzünün bu kuşlarla kaplandığı bilinir.

Şubat’ın ilk haftasında Birecik’e gelen kelaynaklar için etkinlikler yapılır, esnaflar ve Fırat kıyısındaki kayıkçılar başta olmak üzere o gün ilçede yöre halkı bayram havası yaşardı.

ÖZELLİKLERİ VE DAVRANIŞLARI
Kelaynakların başında tüy olmaması, isminin ‘Kelaynak’ olmasına nedendir.

Boğazı ve gagası erişkinlerde koyu kırmızıdır. İlk yumurtadan çıktıklarında yavruların kafaları ve boğazları tüylüdür ve yaşları ilerledikçe bu tüyler yok olur. Siyah tüyleri güneş ışığının farklı açılarında parlak yeşil, kavuniçi ve mor renklerini yansıtır, uçuşları ise hayrete düşürecek kadar nadir ve zariftir.

Bu kuşların en önemli bir özelliği de “tek eşli” olmaları, eşlerine çok sadık olmalarıdır. Öyle ki eşi ölen bazı Kelaynak kuşlarının yemeyi içmeyi terk edip, yada kendini kayalardan aşağı bırakarak intiharı seçtikleri çok görülmüştür.

Kelaynaklar çok sosyaldirler. Sabahın erken saatlerinde grup halinde geceledikleri alandan ayrılıp 10- 15 km uzaktaki beslenme alanlarına doğru yola çıkarlar. Uzun ve kavisli olan gagalarını kullanarak toprağı veya çalıları didikleyip yem ararlar.

Geçmişte koloni halinde üreyen kelaynakların sayısı binlerce bireyi buluyordu. Yılın ilk aylarında üremeye başlayan kelaynaklar Şubat, Mart aylarında yuvalarını yaparlar. Ortalama yumurta sayısı 3-4 adettir. Bilimsel çalışmalar sonucunda bu 3-4 yumurtadan genellikle 1 veya 2’si yaşamayı başarıyorlar. Yuvalama alanlarını dik kayalıkların dar çıkıntılarını seçerek yuvalarını birçok yırtıcı hayvan ve insandan korurlar.
Yavrular koyu gri renkli olurlar. Yavrular yuvada dolanırken düşme tehlikesi yaşarlar. Yumurtadan çıktıktan 2 ay sonra yavrular palazlanır ve erişkin kuşlarla beraber beslenme alanlarına doğru uçmaya başlarlar. Kendi başlarına beslenene kadar 2-3 ay kadar yavruları beslenme alanlarında ebeveynleri beslemeye devam ederler. Birecik’teki kelaynaklar, Fas’ta göç etmeyen kelaynakların tersine, güneye doğru göç ederler

TEHDİTLER
Kelaynakların yok olmasının birçok nedeni vardır. Avcılık eskiden bazı kuşların yok olmasına neden oldu. Bozkırların ve geleneksel tarım yapılan arazilerin kaybı beslenme alanlarının yok olmasına, üreme alanlarındaki insan baskısı ise üreme başarısını azalttı. 1950’lerde çekirge salgınına karşı yapılan yoğun zirai ilaç (DDT) uygulaması Birecik’teki kelaynakların çok hızlı bir şekilde yok olmasına neden oldu. Kurtulmayı başaranlar ise birçok sene yumurta çıkaramadı.

1990 yılından bu yana, Birecik’teki yarı-yabani kuşlar üreme dönemine hazırlık için Şubat-Mart aylarında kafeslerden çıkarılıyorlar ve göç zamanına doğru Temmuz-Ağustos aylarında tekrar kafeslere alınıyorlar. Bu dönem içerisinde kuşlar doğal ortamlarında serbestçe uçabiliyorlar ve ürüyorlar. Üretme istasyonunun içindeki kayalıklar ve tahta yuvalarda üreyen kelaynaklara günde iki kere yem veriliyor. Kuşlar aynı zamanda Fırat’ın kenarındaki alanlara da gidip besleniyorlar..

KELAYNAK ÜRETME İSTASYONU
İstasyondaki kuşların beslenmesi için her Kelaynak kuşuna günlük olarak; 100 gr. kırmızı et, 14 gr. tuzsuz peynir, 44 gr. havuç, 44 gr. civciv yemi ve 0.13 adet haşlanmış tavuk yumurtası iki öğün halinde taze olarak karıştırılarak verilir.

1990 yılından beri Kelaynak kuşlarının göç ile geri dönmemeleri ve 1998 yılından beri göçe kuş bırakılmaması ile İstasyondaki kuşlarının davranışlarının izlenmesi, kaydedilmesi konularından hareket edilerek BİRECİK KAYMAKAMLIĞI ile ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI arasında 20.03.2007 tarihinde iki adet PROTOKOL imzalanmıştır.

(1)nolu Kelaynak Protokol’ü ile Kaymakamlık tarafından Üretme İstasyonundaki Kelaynak kuşlarının Kapalı Devre Kamera Sistemi ile izlenmesi sistemi kurulmuştur. Bu sistem ile Kelaynakların izlenmesi ve canlı görüntülerin Internet üzerinden insanlığın hizmetine sunulmasına başlanmıştır.

(2)nolu Kelaynak Protokol’ü ile 1997 yılından beri göçe bırakılmayan Kelaynak kuşlarından bir kısmına uydu takip cihazı takılarak göçe gönderilmesi ve bu kuşlardan gönderilen verilerin değerlendirilmesi ve Internet üzerinden yayınlanması amaçlanmıştır. Bunun için gerekli olan çalışmalar tamamlanmış ve Kelaynakların göç zamanı olan Ağustos’un ilk haftası üç aileden toplam 5 Kelaynak kuşlarımız göç yoluna bırakılmıştır.

Dünyada sadece Birecik’te ve Fas’ta bulunan kelaynakların bir özelliği de tek eşli olmalarıdır. Bolluk ve bereketi simgeleyen ve Birecik’in sembolü olan Kelaynakların yok olmaması ve gelecek nesillere aktarılması için İlçe Kaymakamlığınca tüm olanaklar seferber edilerek, sivil toplum örgütleriyle de işbirliği yaparak çalışmalar en iyi şekilde devam etmektedir.

KAYNAK : www.birecik.gov.tr Ali YÜCEL 12. İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü – GAZİANTEP