Ahsen Okyar Söylenmek yerine söylemek lazım…

TOPLUMSAL YAŞAMDA ETİK – Seyfettin KARAMIZRAK

TOPLUMSAL YAŞAMDA ETİK - Seyfettin KARAMIZRAK
Etik, her şeyden önce istenilecek bir yaşamın araştırılması ve anlaşılmasıdır. Yani bütün
etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması; neyin yapılacağı ya da yapılamayacağının; neyin
isteneceği ya da istenemeyeceğinin; neye sahip olunacağı ya da olunamayacağının bilinmesidir.
Kısacası etik, insan tutum ve davranışlarının; “iyi-kötü, doğru-yanlış” açısından değerlendirilmesidir.
Etik, ahlaki davranış, eylem ve yargıları ilgilendiren bir konu olarak bilimin önemli bir parçası ve sistematik bir çalışma alanıdır. Ahlak yanlış-doğru, iyi-kötü, erdem ve kusur ile davranışları ve
davranışların sonuçlarını değerlendirme ile ilgilidir.
Ahlak(aktöre - morality), huy, mizaç, yaratılış anlamına gelen “hulk“ sözcüğünün çoğulu olup, insanlar arası ilişkilerde uyulması gereken tinsel (manevi) ilke ve kuralları içerir.
Ahlakın etkisi, yaptırımı, zorlayıcı gücü, insanın vicdanıdır. İnsan, duygusunu, düşüncesini,
davranışını, tutumunu, eylemini “vicdanının sesine” kulak vererek doğru-yanlış, iyi-kötü, olumlu-
olumsuz olarak değerlendirir. Böylece birey, kendisi ile başkaları arasındaki ilişkilerde denge, düzen,
denetim ve uyum sağlar.

Ahlak, kültürel değerler ve ideallerle ilgili doğru ve yanlışları ve bunlara uygun olarak nasıl
davranılması gerektiğini belirler. Ahlak geniş tabanlı ve nasıl davranılması gerektiğine ilişkin yazılı
olmayan standartları içerir.
Etik ise, hem daha soyut kavramlara dayalıdır hem de bu soyut kavramlardan ne anlaşılması
gerektiğini tanımlamaya çalışır. Etik kuralların açık ve belirli bir alana ilişkin yazılı kuralları içermesi
beklenir. Örneğin, sanat etiği, siyaset etiği, tıp etiği, hukuk etiği, eğitim etiği, çevre etiği, medya etiği
vb. Bu ilkeler, uyması beklenen bireylerin özelliklerine göre değil evrensel kabul gören kavramlara dayalı olarak geliştirilirler.
Değişen zaman ve koşullara bağlı olarak, eskiden yasaklanmış davranışlar, zaman içinde teşvik
edilen davranışlara dönüşebilmektedir. Aynı eylemin, farklı ahlak anlayışları açısından farklı
yorumlandığı da bilinmektedir. Ancak meslek etiğine ilişkin ilkelerin evrensel olma arayışı vardır ve kolay kolay değişmezler.

Başlıca etik ilkeler:

1. Adalet: Adalet, eşitlere eşit davranmayı içerir. Kurum açısından adalet, personele, kuruma
katkıları oranında haklarını; kurallara aykırı davranmaları oranında da ceza verilmesidir.

2. Eşitlik: Eşitlik, yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında uygulanacak sınırların belirlenmesini içerir. Eşitlik, dürüstlük ve adalet kavramları ile bütünleşmiş bir kavramdır.

3. Dürüstlük ve Doğruluk: Dürüstlük, doğruluğu içerir, fakat ondan farklı bir kavramdır.
Doğruluk gerçeği söylemek, sözlerimizi gerçeğe uydurmaktır. Dürüstlük ise, gerçeği sözlerimize
uydurmak, sözümüze bağlı kalmak ve beklentileri gerçekleştirmektir. Dürüstlüğü kanıtlamanın en iyi
yollarından biri, yanımızda olmayan kişilere sadakat göstermektir.

4. Tarafsızlık: Tarafsızlık ya da nesnellik, insanın bireyleri ya da nesneleri oldukları gibi görebilmesi, ve bu görüntüyü bireyin kendi istek ve korkuları ile oluşturduğu görüntüden ayırabilmesidir.

5. Sorumluluk: Belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir. İki türlü sorumluluk vardır. Birincisi, üstlere hesap vermeyi içeren “sorumlu olma”dır. İkincisi ise bir işi yapmayı üstlenmek anlamına gelen “sorumluluk alma”dır .

6. İnsan Hakları: İnsanın insan olma özelliği nedeniyle sahip olduğu; dokunulmaz, devredilmez
ve vazgeçilmez nitelikte, kişiliğe bağlı haklardır.

7. Hümanizm: İnsan varlığının insani erdemlerce biçimlendirilmesi, insancıllık çabası; insanın
insancıl bir biçimde eğitilmesi öğretisi; insanların yetişme ve gelişme yeteneğinden, insanın
erdemleriyle, kişiliğinin göz önünde tutulmasından yola çıkılarak, insanın çok yönlü yetişmesini,
özgürce etkinlikte bulunmasını, güçlerini ve yeteneklerini kullanabilmesini amaçlayan, insan
toplumunun gelişmesine ve insan soyunun daha da yetkinleşmesine ve özgürleşmesine yönelik
düşünce ve çabaların bütünüdür.

8. Bağlılık : Personelin kurum üyeliklerini sürdürmeleri ve kurumda kalmak istemeleri olarak
tanımlanabilir.

9. Hukukun Üstünlüğü: Bu ilkenin yaşama geçirilmesi, hukuk düzeninin toplumda egemen
kılınması, hukuk üzerinde politik baskı olmaması, yasaların kişilere göre çifte standartlı olarak
uygulanmaması, suçlunun kısa sürede yakalanıp cezalandırılması, yargısız uygulama yapılmaması,
yetkili kişi ve kuruluşların yasalara saygılı olması, hukuk sisteminin sağlıklı ve düzenli çalışmasını
sağlar.

10. Sevgi: İnsanın kendisiyle ve başkalarıyla yapıcı bir ilişki kurmasıdır. Sevgi, sorumluluğu, ilgi ve bakımı, saygı ve bilgiyi, başkasının yetişme ve gelişmesi için istek duymayı gerektirir.

11. Hoşgörü: Hoşgörü, “katlanmak”, “tahammül etmek”, “dayanmak” anlamındadır.
Hoşgörü, insanı, insanlığı anlamak, bilmek, saygı duymaktır. İnsanların birbirlerinden farklı duygu,
düşünce, davranış, tutum, eylem biçimleri olduğunu kabul etmektir.

12. Saygı: Saygı, korkmak, çekinmek değildir. Saygılı olmak, bir insanı olduğu gibi görebilme yetisini ve onu özgün bireyselliği içinde fark edebilmeyi anlatır. Saygı bir insanı, bir kişi olarak olduğu
gibi görmek, onun kişiliğini ve biricikliğini fark etmek demektir.

13.Tutumluluk: Kurumu amaçlarına uygun olarak yaşatmak, kurumdaki insan ve madde kaynaklarını en verimli biçimde kullanmakla gerçekleşir.

14.Demokrasi: Demokrasi, insana bir değer olarak önem veren ve insan kişiliğinin özgürce ve
eksiksiz olarak geliştirilmesine olanak sağlayan bir yönetim biçimidir.

15. Olumlu İnsan İlişkileri: Yönetimde insan ilişkileri, insanlar için, insanlarla birlikte etkili
biçimde çalışabilme becerisidir. Sağlıklı insan ilişkileri için, bireylerin yetenek ve güçleri kadar, zayıf yanlarının ve gereksinimlerinin neler olduğunun anlaşılması gerekir.

16. Hizmet Standartlarının Yükseltilmesi: İşverenlerin en önemli görevlerinden biri de
yurttaşlara sunulan hizmetlerin kalitesini yükseltmek; yerinde ve zamanında etkili hizmet sunabilmek olmalıdır. Bunun için yalnızca verilen işin yapılması değil, bu işlerin en iyi biçimde nasıl yapılabileceği konusunda yapıcı bir yaklaşım içinde olmak da gerekmektedir.

17. Açıklık: Çoğu yönetici, “ast astlığını, üst üstlüğünü bilmelidir” düşüncesi ile astlarının
düşüncelerini açıkça söylemelerine karşı çıkarlar. Bazı görevliler kendilerinin açık sözlü olmalarının
sakıncalı olacağını düşünmektedirler.

18. Hak ve özgürlükler: Özgürlük, bireyin bir şeyi yapma ya da yapmama serbestliğidir. Devlet
ya da başka herhangi bir güç tarafından, herhangi bir şey için zorlanmamayı, baskı altında
tutulmamayı ifade eder. Hak kavramı ise, özgürlükten daha geniş bir anlam taşır. Bu terim, yalnızca serbest olmayı değil, bunun yanı sıra devletten ya da toplumdan bazı istemlerde bulunmayı da içerir.
Bu anlamda eğitim hakkı ile eğitim özgürlüğü birbirinden farklı kavramlardır.

19. Emeğin hakkını verme: Emek, personelin iş performansını elde etmek için harcadığı kafa
ve kol gücüdür. Personelin emeğinin hakkı, kurumun yapacağı ödeme ile verilir. Ödeme, personelin üretim için kuruma harcadığı emekle harcadığı değer artışından hak ettiği değerin kendisine döndürülmesidir. Ödeme kavramı içine, personelin kurumca karşılanan her türlü gereksinmesi girmektedir. Personelin kendilerinden beklenen performans düzeyine ulaşmaları için onlara emeklerine denk ödemenin yapılması gerekmektedir.

20.Yasa dışı emirlere karşı direnme: Suç teşkil eden emirler yerine getirilmez. Verilen emir
hukuka aykırı ise, bu aykırılığı üstüne bildirmesi ve emrin yazılı bir şekilde kendisine verilmesini
sağlaması gerekir. Böylece hukuka aykırı emir veren üstün, bu emrin verilmesinden veya yerine
getirilmesinden doğan sorumluluğu üstlenmesi sağlanır.

Birey ve toplum olarak, huzurlu mutlu, üretken olabilmemiz ve insanca, onurlu yaşayabilmemiz için evrensel kurallara uymak durumundayız. Ahlaki ve etik kurallar, bireylerin hak ve özgürlüklerini korur, toplumları dejenere olmaktan kurtarır.

Sevgiyle kalın.