Ahsen Okyar Söylenmek yerine söylemek lazım…

EGE ADALARININ TARİHÇESİ VE HUKUKİ DURUMU – Ruhittin SÖNMEZ

EGE ADALARININ TARİHÇESİ VE HUKUKİ DURUMU - Ruhittin SÖNMEZ

1832'de kurulan Yunanistan Krallığı’nın sınırları içinde başlangıçta sadece Mora Yarımadası, Kuzey Sporat Adaları, Eğriboz ve Kiklat Adaları bulunmaktaydı. Balkan Savaşları sonunda Yunanistan Makedonya, Selanik ve Kuzey Ege'deki adaları işgal etti.

BATI TRAKYA VE GİRİT: 17 Ekim 1912'de Bulgaristan, Sırbistan, Karadağ ve Yunanistan, Osmanlı İmparatorluğu'nun içinde bulunduğu iç siyasi kargaşadan istifade etmek isteyerek savaş ilan etti. Birinci Balkan Savaşında, Bulgar ordusu Çatalca'ya kadar geldi. Barış Antlaşması'yla Bulgaristan Batı Trakya'yı, Yunanistan ise Selanik, Makedonya ve Girit'in dörtte birini ele geçirdi.

Bulgaristan ve müttefikleri arasında yapılan İkinci Balkan Savaşı sonucunda da Yunanistan Epir, Drama ve Kavala'yı topraklarına kattı.

Yunanistan 15 Mayıs 1919'da İzmir'e çıktı. Müttefikleri mükafat olarak Birinci Dünya Savaşı'nı bitiren 27 Kasım 1919 Neuilly Antlaşması'yla, Batı Trakya'yı Bulgaristan'dan aldılar, Yunanistan'a verdiler.

****

ONİKİ ADALARI DA OSMANLI DÖNEMİNDE KAYBETTİK: Onikiada dediğimiz adalar İtalya tarafından 1912 Mayıs ayında işgal edildi. 18 Ekim 1912'de yapılan Uşi Antlaşmasına göre İtalya geçici olarak işgal ettiği bu adaları boşaltacaktı. Ancak İtalya fiili durum yarattı, adaları ilhak etti. Osmanlı’nın da çıkarabilecek gücü yoktu.

“Türkiye, 1923 Lozan Antlaşması’nın 15. Maddesi ile Osmanlı Devleti döneminde 1915’te ilhak edilen Onikiada ile Rodos ve Meis olmak üzere toplam 14 ada üzerindeki haklarından İtalya yararına vazgeçti. Anılan adalar, Batnoz, Lipso, İleriye, Kelemez, İstanköy, İstanbulya, İncirli, Sömbeki, İleki, Herke, Rodos, Kerpe ve Çoban adaları ile bu adalara bağlı olan adacıklar ve Meis Adası’dır.

İkinci Dünya Savaşı sırasında, Onikiada önce Almanlar, daha sonra da İngilizler tarafından işgal edildi. Türkiye’nin Onikiada’yı geri alma talebi İngiltere tarafından reddedildi.

İkinci Dünya Savaşı'nda İtalya, yenilen devletler arasında yer aldığından, Türkiye’nin davet edilmediği konferans sonrası, 1947 Paris Antlaşmasıyla Onikiada İtalya’dan alınıp Yunanistan'a verildi. Batı Trakya gibi Onikiada da masa başında Yunanistan’a hediye edildi.

1947 Paris Antlaşması’na göre gayri askeri statüde olan adalar 1960’ların ilk yarısından itibaren Yunanistan tarafından silahlandırılmaya başlandı. Onikiada bölgesinde, gayri askeri statüdeki 14 Adadan 12’si Yunanistan tarafından silahlandırıldı. Uluslararası hukuka açıkça aykırı olan bu tutuma karşı Türkiye basit protestolar haricinde etkili bir refleks göstermedi.

Oysaki, Millî Savunma Bakanlığı eski Genel Sekreteri Ümit Yalım’ın açıkladığı gibi, “Paris Anlaşması, 1923 Lozan Antlaşması'nı şekil ve esas bakımdan ihlal ettiği için Yunanistan'ın Onikiada üzerinde egemenlik hakkı yoktur.”

****

EGE'NİN KUZEYDOĞUSUNDAKİ ADALAR: Birinci Balkan Savaşı başlar başlamaz Ekim 1912'de Yunanistan Kuzey Ege'deki Osmanlı'nın hâkimiyetinde bulunan bu adaları işgal etti. Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında 13 Kasım 1913'te imzalanan Atina Antlaşması ile bu adaların geleceğinin Avrupalı büyük devletler tarafından tespit edilmesi kararı alınmıştı.

Sonuçta; 14 Şubat 1914'te 6 büyük devlet bu adaların Yunanistan'a bırakılması kararını verdiler. Yunanistan’a adaların egemenliği değil kullanma hakkı yani zilyetliği (possession) verildi. Adaların mülkiyeti ile egemenliği, deniz yetki alanları ve hava sahası Osmanlı Devleti’nde kaldı. Lozan Antlaşması’nın 12. Maddesi ile bu durum teyit edildi.

14 Şubat 1914'de Türk egemenliğinin devam ettiği adalar da vardı: Bunlar Koyun, Paşa, Vatan, Gavati, Antiipsara, Hurşit ve Fornoz adalarıdır. Bu adalar üzerinde Yunanistan'ın bir hakkı yoktur. Anılan adaların egemenliği Türkiye’dedir.

****

LOZAN’DA BAHSİ GEÇMEYEN ADACIKLAR: 12 Adanın İtalya'ya bırakıldığının teyit edildiği Lozan Antlaşması'nda 12 adalara bağlı adacıklar ismen yer almamıştır. Daha da önemlisi bu maddeye ilişkin haritada İtalya'ya bırakılan adalar kırmızı ile çizilirken, adacıkların altı aynı şekilde çizilmemiştir.

****

ÜÇ MİL İÇERİSİNDEKİ ADALAR: Ümit Yalım sahillerimize çok yakın adalarla ilgili şu bilgileri veriyor: “1923 Lozan Antlaşması'nın 6 ve 12. maddelerine göre, sahillerimizden itibaren 3 mil içerisindeki ada ve adacıklar Türkiye'ye aittir.

Türkiye, Lozan Antlaşması'nın 16. Maddesine yukarıda belirtilen ifadeyi koyarak 3 milin ötesindeki egemenlik haklarını saklı tutmuştur.

Sahilimize bir deniz mili mesafedeki “Meis Adası 30 Ekim 1918 itibarıyla işgal altındadır. Yani Misak-ı Milli sınırları içinde değildir. Bu yüzden Lozan’da Türkiye’ye verilmemiştir.”

****

TÜRKİYE HAKLARINA SAHİP ÇIKMALI

Millî Savunma Bakanlığı eski Genel Sekreteri Ümit Yalım şimdi de savunduğu şu tezle Türkiye’nin Ege’deki haklarını savunması açısından geniş bir hukuki pencere açıyor:

“Onikiada’nın Yunanistan’a devrini öngören 1947 Paris Antlaşması, 1923 Lozan Antlaşması’nı şekil ve esas bakımından ihlal etmiştir. Anılan nedenle ve uluslararası hukuk kurallarına göre Yunanistan’ın Onikiada üzerinde egemenlik hakkı yoktur. Ayrıca, Türkiye, 1947 Paris Antlaşması’na taraf olmadığı için üçüncü devlet statüsündedir. Paris Antlaşması’nın Türkiye açısından hiçbir bağlayıcılığı yoktur. 

Türkiye, Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi Madde 60 ve 65’e göre İtalya ve Yunanistan’a nota vererek Onikiada üzerindeki egemenliğini yeniden tesis etmelidir.

Yunanistan, Onikiada üzerinde bulunan bütün askeri birliklerini ve vatandaşlarını ana kıtasına çekerek adaları boşaltmalı ve bölgedeki toplam 14 adayı Türkiye’ye iade etmelidir.”

Ege’de ve Doğu Akdeniz’de sular ısındı. Yunanistan ve Fransa ile gerilim yaşıyoruz. Yukarıda verdiğim temel bilgiler üzerinden bugünü yorumlarsak önyargısız ve soğukkanlı değerlendirmeler yapabileceğimizi düşünüyorum.

NOT: Verdiğim bu bilgileri daha çok Millî Savunma Bakanlığı eski Genel Sekreteri Ümit Yalım’ın yazılarından ve 26. Genelkurmay Başkanı İlker Başbuğ’un Uğur Dündar’a verdiği röportajdan faydalanarak özetledim.

14 Eylül 2020