İzmit’in Fetih Simgesi GAZİ SÜLEYMAN PAŞA CAMİİ (Orhan Camii) / Volkan ŞENEL

28Kas/110

İzmit’in Fetih Simgesi GAZİ SÜLEYMAN PAŞA CAMİİ (Orhan Camii) / Volkan ŞENEL – Tarihçi

İzmit’in Fetih Simgesi GAZİ SÜLEYMAN PAŞA CAMİİ(Orhan Camii) Volkan ŞENEL -Tarihçi

Tarihçesi

İzmit şehrine hâkim bir tepede (Orhan Mahallesi), İçkale’nin içerisinde bulunmaktadır. Camii, Orhan Bey’in oğlu Şehzade Süleyman Paşa tarafından 1332 yılında yaptırılmıştır. İzmit’teki Türk dönemi yapılarının en eskisidir.

Asıl adı “Gazi Süleymanpaşa Camii / Süleyman Paşa” olan yapının ismi zamanla değişerek, “Orhan Camii” olarak anılmaya başlanmıştır. Bu isim değişikliğinin ne zaman olduğu kesin olarak bilinmemektedir.

Gazi Süleymanpaşa Camii’nin orijinal inşa kitabesi günümüze ulaşmamıştır. Harim kısmında bulunan ve yakın tarihlerde hazırlanmış olabileceği düşünülen levha kitabede şu bilgiler yer almaktadır.

Fatih’i İzmit Gazi Süleyman Paşa bin Orhan ve Fatih’i Hereke ve Fatih’i Aydos ve Fatih’i Kocaeli Sancağı Sene 728

Ben ‘a camii şerif ve medrese Sene 733

Cami yapıldıktan sonra töre gereği kılıçla hutbe okunmuş, o tarihten sonra her hutbeye kılıçla çıkılmıştır.

Bazı kaynaklarda yapının eski bir kiliseden camiye çevrildiği belirtilse de, uzmanların yaptığı incelemelerde caminin kilise ile hiçbir ilgisinin olmadığını tespit etmiştir.

Geçirdiği Onarımlar

14. yüzyılda yapılmış olan cami; 19. yüzyılda (1843), 20. yüzyılda (1947, 1967, 1969, 2004, 2007) çeşitli onarımlar geçirmiş, orijinal yapıya göre birçok değişikliklere uğramıştır.

Caminin günümüzdeki hali, 1843 yılı sonrası Sultan Abdülmecid’in emriyle gerçekleştirilen onarım sonrası ortaya çıkan durumu yansıtmaktadır. Hünkâr mahfili, kadınlar mahfili, son cemaat yeri, kubbe, minber ve vaaz kürsüsü ona bu onarım sonrası yapıya eklenmiştir.

Mimari Özellikleri

Kuzeybatı-güneydoğu istikametinde dikdörtgen plana sahip olan caminin, beden duvarları kâgir tarzda yapılmıştır.

Caminin esas ibadet yeri olan harim kısmı, yapının en eski yeridir. Giriş kapısı üzerinde “Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: Müttakilere (Allah’a karşı gelmekten sakınanlara) cennetlere esenlikle, güven içinde girin, denilir.” (Hicr/46) ayeti vardır. Dikdörtgen planlı olan harimin kıble yönü duvarında mihrap ve minber, kuzeydoğu duvarında vaaz kürsüsü bulunmaktadır. Harim kısmının ortasında ahşap bir kubbeye yer verilmiştir. Tavan düz ahşap çıtalıdır. Tavan ile kubbeyi ahşap saçaklar ayırmaktadır. Kubbe dört adet ahşap direk üzerine oturmaktadır. Caminin son cemaat yeri ahşaptır.

Kadınlar mahfili ve hünkâr mahfili iki bölümden oluşmaktadır. Hünkâr mahfilinin kadınlar mahfiline bitişik olan kısmı padişahın ibadet etmek için kullandığı, diğer kısmı ise padişahın dinlenmek ve diğer ihtiyaçlarını gidermek için kullandığı mekânlardır.

Süsleme Unsurları

Caminin harim kısmında; kubbe içerisinde ortada güneş ışınlarını andıran çizgiler, ışınları sınırlayan rozetler, rozetlerin çevresinde de farklı büyüklüklerde elipsi andıran şekiller yer almaktadır. (Bu bezemelerin 20. yüzyılın başında iki denizci eri tarafından yapıldığı rivayet edilmektedir.)

Yuvarlak kemerli mihrabın üst kısmında yeşil zemin üzerine yazılmış “Zekeriya mabedde namaz kılarken melekler ona seslendiler”(Al-i İmran/39) ayeti vardır. Mihrap nişi içerisinde perde biçimli motif ve ucunda kandil görülmektedir. Minber, yan aynalık ve korkuluk kısımlarındaki süslemeleriyle dikkat çekmektedir. Süslemeleri barok tarzda, bitkisel karakterlidir.

Minaresi

Caminin minaresinin orijinal haliyle ilgili elimizde fazla bilgi bulunmamaktadır. 19. yüzyılda yenilenen minare, 195 yılında yıldırım düşmesi 1999 yılında da deprem felaketi sonucu zarar görmüştür. Günümüzdeki minare ise 2007 yılı onarımında yaptırılmıştır. (19. yüzyıl özelliklerini yansıtmaktadır.)

Kitabesi

Gazi Süleymanpaşa Camii’nin, Sultan Abdülmecid dönemi ta’lik hatlı onarım kitabesi günümüzde Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde sergilenmektedir.

Güzîn-i al-i Osman Hazret-i Orhan’ı zişânın

Vezir erşed-i evlâdı bu paşy-ı ekyâd

Müşerref olduğu dem hak-i pâyimden ser-i İzmid

Bu hâlâ camii bâlâya itdi sıdküle is’ad

Rıza Paşa görüb emr-i ibadedde bu hâlâtı

Tutub destin hûlasiyle kıyame eyledi idad

Yine tecdîde kendi zat-ı zişanın idüp me’mur

O da âyine imtisal eyledi hem-çün dil-nihâd

İde emr-i şehrin şâhını Allah müstevfa

Namaz-ı abidin oldukça minhac ı dil-i ibâd

Cahidü fi sebl’i-Allah hem nâm emin-ullah

Süleyman-ı gazâ-pişe idüp müşrikleri

Mürûr-i vakte ile az kaldı kim ol mâbed-i’ulyâ

Ruku ü secdeye müşerref taharrükle ola mu’tad

Ki yani sevk-idüb zıll-ı Hüda’ Abdülmecîd Hân’a

Kemal-i ihtiyacın ol makamın eyledi îrad

Ve rütbe-i sâye-i şâhânesinde oldı müstahkem

Metanetle görenler zan ederler beyza-ı tülad

Hitamında yazub târih-i tâmın hame-i zâlik

Bu dilcû ma’bedi’ Abdülmecid Hân kıldı nev-bunyâd

1259 (M.1843)

Haziresi

Caminin güneydoğusunda bulunan hazirede, caminin imamları, imam yakınları, eskiden bulunan medresenin müderrisleri ve Nakşibendî Tarikatına Mensup bazı şeyhlerin mezarları bulunmaktadır. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından 2010 yılında cami haziresindeki mezar kitabelerini kapsayan bakım/onarım ve temizlik çalışması yapılmıştır.

19. yüzyılda Süleyman Paşa Camii