Zamanı durduran kent Midyat – Müzeyyen ÜNAL

Zamanı durduran kent Midyat - Müzeyyen ÜNAL

HAKKARİ'NİN YÜKSEKLERDE AÇAN ÇİÇEKLERİNE NUH'UN ŞEHRİ ŞIRNAK'A VE GÜNEŞ ÜLKESİ MARDİN'E YOLCULUK

29 Haziran - 4 Temmuz 2025

Dicle Nehri kıyısında, Cudi Dağı eteğindeki tarihi kentimizi bırakıp, zamanı durduran kent ve köylerimize doğru yol almayı sürdürüyoruz. Konaklayacağımız Midyat'a 130 km var. Cizre'den Midyat'a giden yol eskidenberi bilinen Mardin- Diyarbakır yoludur. Midyat Müslümanlarla Süryani, Keldani ve Yakubilerin birlikte yaşadığı yerler arasındaydı. Biribirlerinin dillerini öğrenir, ezgilerini dinler, inançlarına saygı gösterirlerdi. Süryani, çöreği, Mardin kurabiyesi deniyorsa da doğrusu bu coğrafyanın bir mutfağı vardı.

Midyat, Güneydoğu Anadolu Bölgemizde, Mardin iline bağlı bir içe ve ilçe merkezidir. Doğu'da Dargeçit ve İdil; güneyde Nusaybin, batıda Ömerli, kuzeybatıda Savur, kuzeyde de Gercüş ilçeleriyle çevrilidir. Tahıl üretimi (buğday, arpa, mercimek ve nohut) ve bağcılık yapılır. Susam da yetişir. Küçükbaş hayvancılık önemlidir. Siyah ve kahverenkli Ankara keçilerinden battaniye dokumaları ile telkari işleri yörenin çok aranan ürünleridir.

1892'de MİDYAT KAZASI

Mardin, Hasankeyf, Dara, Nusaybin ve Cizre arasındaki Turabdin denilen dağlık bölgenin tam ortasında kalan Midyat; Asur döneminden beri bilinmektedir. XIX. yüzyıl sonunda eskiden beri Müslümanlarla Süryani, Keldani ve Yakubilerin birlikte yaşadığı yerler arasındaki Midyat, Diyarıbekir Vilayetinin Mardin Sancağı'na bağlı Midyat kazası sınırları içindeydi. Vital Cuinet'ye göre (1892, II/s.514--516) 21 nahiyesi, 410 köyü bulunan Midyat kazasının nüfusu toplam 45 875.

Kürtler, Türkmenler, Çerkezler ve Suriyelilerden oluşan Müslümanların toplamı: 21 042.

Gregriyen Ermeni, Katolik Ermeni ve Protestan Ermenilerle Grek Ortodokslar, Katolik Keldaniler, Suriye Katolikleri ve Suriye Yakubilerinden oluşan Hristiyanların toplamı 22 432.

Yezidiler ve Çingeler, toplam 2400 kaydedilmiştir.

Midyat, dağ yamaçları ve tepelerle çevrili bir ova ortasında yerleşmiştir. Yamaçlar bol miktarda kaliteli üzüm yetişen bağlara imkan tanımış; bu sayede şarapçılık ve kuru üzüm ticareti mümkün olmuştur.

Midyat, Makedonya Selevkos Hanedanı döneminden eski bir kenttir. Büyük İskender İmparatorluğu'nun bu bölümünü erken dönemde kontrol altına alan Sasaniler tarafından neredeyse tamamı yıkılmıştır.

I. yüzyılda bölge sakinleri Hristiyanlığı benimsemişti. Midyat'tan 17 km uzaklıkta tamamı kaya içine oyulmuş bir manastır vardır. Geleneklere göre ilk Hristiyanlar Pers zulmünden kaçmak için buraya sığınmışlardı. Burada birbirine bağlı oldukça büyük 40 oda ve kubbesi tamamen som altınla kaplı tonozlu bir şapel bulunmaktadır.

Bu zengin örtü Sasaniler tarafından tamamen kaldırılamamış, bazıları kalmıştır. Bu kalıntılar bugün Deir El Oumir olarak bilinen manastırın rahipleri tarafından büyük bir özenle korunmuştur.

İlçenin orta kesiminde yer alan kent, İÖ 4., 3. yüzyıllarda kurulduğu sanılan ve kalıntıları günümüze ulaşamayan eski bir yerleşme üzerinde gelişmiştir. Kent batıdaki Estel ve doğudaki Midyat ve asıl Midyat kesimlerinden olusur. Asıl Midyat'ta yönetim birimleri, Estel'de bulunan Süryani ustaların gümüş işleme atölyeleri vardır. Kent yakınlarında kayalara oyularak inşa edilmiş bazı kilise kalıntıları bulunur.

MİDYAT EVLERİ

Taş konakların, kemerli geçitlerin, minarelerle birlikte minare gibi çan kulelerinin yükseldiği Midyat'ta eski şehrin 2 km ötesindeki Estel adı verilen kısmında Asur İmperyal Otel'de konaklıyoruz. Aslında aynı otelin eski bir konağı onararak butik otel olarak hizmete soktuğunu da öğrendik. "Hercai" adlı dizinin "Aslanbey Konağı".

Taş işçiliğinin en güzel örneklerini birarada görebildiğimiz müze kent Midyat'ta küçük de olsa binaların cephelerinde taş konsollar ile balkonlar oluşturulmuştur. Ziyaret ettiğimiz devlet konukevi olarak hizmet veren "İshak Şabo"nun bağışı olan ev hayranlık uyandırmaktadır. Dış süslemeleri kadar iç süslemeleri de bu ziyaret sırasında görme imkanımız oldu. Konakların bulunduğu dar sokaklar sadece mimarisi ile değil özellikle telkari işlerinin atölyelerinin de bulunduğu geniş seçenekli gümüşçü dükkanlarını barındırıyor.

Mityat çarşısına girdiğimizde kuyumcular, kurabiyeciler ve ödüllü şaraplarıyla dükkanlar peşpeşe uzanır. Şal, başörtüsü gibi dokuma ürünleri satanlar da sıra sıradır. Ama ille de telkari işçiliği ile tanınan Midyatlı Süryani kuyumcu ustalarının ürünleri görülmeden geçilmez. Tüm bunlar canlı bir çarşı içinden geçerken mimari de tezgahtaki ürünler kadar ilgi çekiyor.

Ziyaretçilerin en çok hoşuna giden: poşu ya da başlık adı herneyse renkli başörtülerinden satınalıp yöresel bağlama yönteminin kendilerinde uygulanmasını istemek. Rengarenk başlıklarla dolaşmak çok hoş. Herkeste bir başka duruyor.

MİDYAT TAHTI

Taht buralarda hanedanla ilgili bir sözcük değil. Hakkari bölgesinden farklı olarak evlerin çatıları düz. Akşamları ayak uzatarak oturup sohbet etmek, rahat uyumak için yapılmış bir mobilya. Tüm güneydoğuda yaygın olan "taht" uygulanmasının tam zamanında oralardaydık. Şimdi sadece aileler evlerinin damında uygulamıyor. Restoran ya da Kafe gibi işletmelerin taht hizmetleri de var.

EZİDİ KÖYÜNDE

Yol üzerinde bir Ezidi köyünde durduk. Daha çok da mezarlıklarında kaldık. Renkli çaputlar bağladıkları dilek ağaçları, anıtsal dini yapıları gene bölgenin taş işçiliği ile çok görkemli görünüyordu. Ezidilerin büyük kısmı okuma yazma bilmezmiş. Bütün dini geleneklerini sözlü olarak aktarırlar. "Ezidiler günde üç kere güneşe döner, dua ederler. Her isteyen güneşin karşısına geçer, içinden ne geçiyorsa onu söyler. Belki en güzel türküler, en güzel şiirler bu dualardan çıkmıştır. Belki de Mezopotamya'nın tüm destanlarının temelinde bu dualar vardır"(Kardeş Türküler, Doğu Albümünden.

MİDYAT, EL BEĞENDİ KAFRO KÖYÜ

Mardin Midyat çevresinde çok sayıda kilise ve manastır bulunmaktadır. Çok eski ve küçük bir yerleşim yeri olan Kafro'da yaşayan Süryaniler değişik nedenlerle göç ettiler. 1993 yılında köy tamamen boşalmıştı. Bir süre sonra yurt dışında yaşayan Süryanilerin bir bölümü geri döndü. Burada kendilerine yeni evler inşa ettiler. Köyün bir tarafında yıkılmış eski evler, diğer tarafında da aynı mimari üslupta yeni evler bulunuyor. 1970 de 50 hanenin yaşadığı Kafro'da günümüzde15 Süryani aile yaşıyor. Köyün pizzacısı haklı bir ün kazanmış. Dolup taşıyor. Mekanı ise çok etkileyici. Kiliseleri de restorasyonu tamamlanarak ibadete açılmış.

Midyat Seyyidoğlu Konağı terası'nda ayak uzatıp oturmanın dayanılmaz keyfi

Midyat'a uyum sağlamakta gecikmedik